Κωνσταντίνος Καραμανλής και το Κράτος του της περιόδου 1955-1963

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής εχθρός της κοινωνίας

Του ΒΑΣΙΛΗ ΚΡΕΜΜΥΔΑ

Ο Κ. Καραμανλής ήταν ένα άρρωστα φιλόδοξο άτομο – ήθελε να είναι αρχηγός με κάθε τρόπο. Ένας βασιλόφρων δεξιός πολιτικός ήταν, δεμένος στο άρμα του ΝΑΤΟ και της Αμερικής∙ ακόμη κι αν αυτό χρειαζόταν να γίνει σε βάρος συμφερόντων της χώρας

ΔΗΜΗΤΡΗΣ Ν. ΣΑΚΚΑΣ, Κωνσταντίνος Καραμανλής και το κράτος του της περιόδου 1955-1963. Χωρίς εξιδανίκευση, εκδόσεις Gutenberg, σελ. 504

Ο κ. Δημήτρης Σακκάς επιχείρησε κάτι δύσκολο∙ να γράψει μία βιογραφία του Κωνσταντίνου Καραμανλή της πρώτης οκταετίας που δε θα ήταν υμνογραφία ή μόνον υμνογραφία. Είχαμε δει να εκδίδονται παλαιότερα βιογραφίες-υμνολόγια, που άλλοτε απέκρυπταν γεγονότα που βάραιναν στην πολιτική του υμνολογούμενου ή δεν τα απέκρυπταν, αλλά, απλώς η αντιπολίτευση εκτόξευε –άδικα προφανώς– κατηγορίες εναντίον του.

Και γι’ αυτό το λόγο το βιβλίο του Δ. Σακκά είναι εξαιρετικά σοβαρό, γραμμένο με επιστημονική αρτιότητα και με εχέγγυα ιστοριογραφίας και κοινωνικής συνείδησης – τα δύο τελευταία θα πουν ότι ο συγγραφέας δεν παρακολουθεί το πρόσωπο Κ. Καραμανλής «ξερό», παρά βάζει στην πολιτική του κοινωνικό, δηλαδή ιστορικό πλαίσιο – μαθαίνουμε, λοιπόν και για την εποχή του βιογραφούμενου. Εξετάζονται στο βιβλίο καταλεπτώς όλες οι πτυχές, όλα τα κεφάλαια, της πολιτικής του.
Προτού περάσουμε στην ουσία των πραγμάτων, είναι αναγκαία μια διευκρίνιση: όχι μόνον επειδή έχω παρακολουθήσει αυτοπροσώπως, αλλά και την έχω «ζήσει», την πρώτη οκταετία Καραμανλή. Βεβαιώνω, ωστόσο, ότι οι παρατηρήσεις μου είναι απολύτως παρατηρήσεις του ιστορικού.
Εννοούσε ο Κ. Καραμανλής να οικειοποιηθεί για τον εαυτό του «δάφνες» που δεν του ανήκαν∙ όπως ότι ήταν αντιστασιακός! Με ειρωνεία το περνάει ο Δ. Σακκάς, γιατί ερεύνησε και αυτό: σε κάτι τοπικές επιτροπές συμμετείχε που θα μπορούσε κανείς να τις πει κοινωνικές εκδηλώσεις ή ας πάμε κι από κει μια βόλτα να σκοτώσουμε την ώρα μας.
Ο Κ. Καραμανλής ήταν ένα άρρωστα φιλόδοξο άτομο – ήθελε να είναι αρχηγός με κάθε τρόπο. Ένας βασιλόφρων δεξιός πολιτικός ήταν, δεμένος στο άρμα του ΝΑΤΟ και της Αμερικής∙ ακόμη κι αν αυτό χρειαζόταν να γίνει σε βάρος συμφερόντων της χώρας – ξέρουμε πώς έγινε πρωθυπουργός την πρώτη φορά∙ και ξέρουμε πώς κέρδισε τις εκλογές την πρώτη φορά, με εκείνο το εκλογικό σύστημα-πάρτα όλα. Το «τριφασικό»: στις εκλογικές περιφέρειες όπου η Ε.Ρ.Ε. είχε μεγάλη δύναμη, πλειοψηφικό (για να πάρει όλες τις έδρες)∙ όπου ήταν μοιρασμένα τα πράγματα, ενισχυμένη αναλογική∙ και όπου το κόμμα του εμφανιζόταν με περιορισμένη δύναμη, απλή αναλογική (να πάρει κι από κει).
Ο Δ. Σακκάς περιγράφει πολύ ωραία τα κύρια σημεία του χαρακτήρα του Κ. Καραμανλή: «σοβαρός», «χωριάτης και αριστοκράτης», «καιροσκόπος», «δυναμικός», «τραχύς», «περιφρονητής και σαρκαστής», «αντικοινοβουλευτικός», «παλαιοκομματικός δημαγωγός», «αντικομμουνιστής σφόδρα». Θα προσθέσω, με την άδειά του: ο Κ. Καραμανλής ήταν ένας εχθρός της κοινωνίας.
Το κεφάλαιο για το παρακράτος είναι από τα πιο σημαντικά στο βιβλίο του κ. Δ. Σακκά∙ αποδίδει με εξαντλητική τεκμηρίωση τις σχετικές πραγματικότητες. Από τη μεριά μου θέλω να θυμίσω την περιβόητη φράση του Κ. Καραμανλή «Ποιος κυβερνά αυτόν τον τόπο», με την οποία επιχείρησε να αποδώσει στ’ Ανάκτορα την ευθύνη και τη διαχείριση του παρακράτους. Η κοινή αντίληψη που εκείνος και το σύστημά του είχαν επιβάλει ήταν έτοιμη να δεχτεί ότι Ανάκτορα και στρατός, από κοινού, και με το τέκνο τους το παρακράτος εμπόδιζαν το «νόμιμο» πρωθυπουργό να κυβερνήσει.
Εντούτοις, νεότερες έρευνες έχουν αποδείξει ότι ο Κ. Καραμανλής είχε πλήρη γνώση, όχι μόνον της ύπαρξης του παρακράτους – οι παρακρατικές οργανώσεις «στήνονταν» εν γνώσει του και με την, έστω και σιωπηρή, συναίνεσή του.
Ο Κ. Καραμανλής ήταν πολιτικός του «σκότους», που «απαξιούσε να απαντήσει», έλεγε, «έως εντελείς υπαινιγμούς»∙ ήταν αντιδημοκρατικός και αντικοινοβουλευτικός, ουδέποτε κάθισε –ο μόνος– στα έδρανα της αντιπολίτευσης, προτίμησε τις βόλτες στο bois de Boulogne.
Το κράτος που οργάνωσε ο Κ. Καραμανλής ήταν αντικομμουνιστικό, φαύλο, αντικοινωνικό, πλουτοκρατικό – ο ίδιος ο Κ. Καραμανλής ήταν ακροδεξιός∙ και το κράτος του ήταν ακροδεξιό. Ο Δ. Σακκάς τα λέει αναλυτικά όλα αυτά. Να σημειώσω μάλιστα ότι στο κεφάλαιο για τη δεξιά κάνει μια ωραία αναδρομή στο παρελθόν της, στην ιστορία της, αρχίζοντας από τον Όθωνα και τον Βούλγαρη και φτάνοντας στη σημερινή Νέα Δημοκρατία∙ και το τονίζει πολύ σωστά ότι «… στο κόμμα της δεξιάς […] συγκεντρώνονταν κατά κύριο λόγο δύο ρεύματα οπαδών. Από τη μια μεριά οι πλούσιοι, που είχαν συμφέρον να είναι σ’ αυτό το κόμμα, από την άλλη αγράμματοι, απληροφόρητοι, φτωχές και καθυστερημένες λαϊκές μάζες, που το ψήφιζαν χωρίς ουσιαστικά να έχουν συμφέρον». Ας συμπληρώσω τον Δ. Σακκά, λέγοντας ότι σε αυτά τα αγράμματα λαϊκά στρώματα η άσκηση ιδεολογικής και πραγματική βίας ήταν λυσιτελέστερη, καθώς και η εξαγορά ψήφων ευχερέστερη και φθηνότερη!
Όσα πολύ σωστά αναφέρει ο Δ. Σακκάς για την πολεοδομική καταστροφή της Αθήνας, που την ακολούθησε η καταστροφή και των άλλων πόλεων, να μου επιτραπεί να τα ερμηνεύσω με μια διαφορετική προσέγγιση, χωρίς καθόλου μάλιστα να ανασκευάσω τα περί βρώμικων παρανομιών της πολεοδομίας, τα περί εργολαβικών παρανομιών την «ημετέρων», και χρηματοδοτών του κόμματος κ.λπ.
Ο Κ. Καραμανλής είχε, λοιπόν, αναγάγει σε μείζον ζήτημα της πολιτικής του την αλλαγή των κοινωνικών σχέσεων, προκειμένου να εξαφανίσει τον κομμουνισμό∙ επιζήτησε δηλαδή, ανάμεσα στα πλουτοκρατικά και στα προλεταριακά, αν μπορούμε να τα πούμε έτσι, να δημιουργήσει ένα ενδιάμεσο κοινωνικό στρώμα. Μικροαστικό κοινωνικό στρώμα. Το σχέδιο είχε δύο σκέλη: «Πιστοποιητικά κοινωνικών φρονημάτων» και «Οριζόντια ιδιοκτησία».
Με δυο λόγια, με το πιστοποιητικό κοινωνικών φρονημάτων, όχι μόνον αποκλείονταν οι κομμουνιστές και οι «συνοδοιπόροι» τους από το δημόσιο και μέρος του ιδιωτικού τομέα της οικονομίας – αν δεν το είχαν δηλαδή. Για τη φυσική τους επιβίωση δεν απέμενε παρά η μικροεπιχείρηση, από ψιλικατζίδικο μέχρι λογιστής, «δουλειές του ποδαριού», κηπουρός, διάφορα. Όλα αυτά όμως είναι η οικονομική βάση του μικροαστισμού.
Έτσι, ο κομμουνιστής εκπαιδευτικός, στρατιωτικός, πτυχιούχος του Πολυτεχνείου κ.λπ. που θα μεταπέσει στην κατάσταση του μικροεπιχειρηματία ή του επαγγελματία χωρίς σίγουρη συνεχή δουλειά θα αλλάξει νοοτροπία, θα αλλάξει συμπεριφορές – αργότερα και εκλογικές συμπεριφορές: θα γίνει κεντρώος και δεξιός, ακόμη και ακροδεξιός∙ ίσως παραμείνει κομμουνιστής, αλλά ένα άλλο είδος – μικροαστός κομμουνιστής. Και το κόμμα του όμως, για να μπορεί να τον δεχτεί ή, έστω να τον έχει ψηφοφόρο του, απλώς θα γίνει και αυτό μικροαστικό.
Ανάλογη διαδρομή θα ακολουθήσει και ο ιδιοκτήτης μικρού νεοκλασικού τριών δωματίων και με κήπο σε πάροδο της οδού Ιπποκράτους: θα το δώσει «αντιπαροχή», θα πάρει δέκα δωμάτια, ένα τριάρι για να μένει ο ίδιος, το άλλο τριάρι θα το δώσει προίκα στην κόρη του να «καλοπαντρευτεί» και το τεσσάρι θα το νοικιάσει –θα γίνει εισοδηματίας! Έτσι αλλάζουν όλα – αδιάφορο αν ενδιαφέρθηκε κάποιος να μην καταστραφεί η πόλη. Είναι άλλωστε γνωστή η φράση-εντολή του Κ. Καραμανλή προς στενό συνεργάτη του: «χτίστε, χτίστε, χτίστε!» να γίνει ο προλετάριος μικροεισοδηματίας, να γίνει ο κομμουνιστής οικοδόμος, άντε υπεργολάβος – να φάει κι εκείνος κάτι∙ να μπει δηλαδή στο δικό μας σύστημα οικονομικής και κοινωνικής συμπεριφοράς.

Ο Βασίλης Κρεμμυδάς είναι ομότιμος καθηγητής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών