Δημοκρατία
€24,88 €22,39
Από τα τελευταία που εξέδωσε εν ζωή ο Τσαρλς Τίλλυ, το βιβλίο αυτό αποστάζει με διαύγεια το πλούσιο συγγραφικό του έργο σε ζητήματα ιστορικής και πολιτικής κοινωνιολογίας. Θέμα του είναι η δημοκρατία ως αδιάλειπτη διαδικασία διαβούλευσης μεταξύ κράτους και πολιτών. Και βασικό του ερώτημα είναι τι οδηγεί ένα καθεστώς σε εκδημοκρατισμό και τι σε αποδημοκρατικοποίηση. Ο Τίλλυ μελετά τις συνθήκες που επηρεάζουν, θετικά ή αρνητικά, το εύρος, την ισοτιμία, την ασφάλεια και την αμοιβαία δεσμευτικότητα της δημοκρατικής διαβούλευσης. Τέτοιες συνθήκες, υποστηρίζει, διαμορφώνονται από βαθύτερες μεταβολές που αφορούν στα δίκτυα εμπιστοσύνης, στην κατηγορική ανισότητα και στα αυτόνομα κέντρα εξουσίας μιας κοινωνίας. Οι τρεις αυτοί παράγοντες εξετάζονται σε συνάρτηση με την διοικητική ικανότητα του κράτους αλλά και με τους αιφνίδιους πολιτικούς κραδασμούς (εδαφικές κατακτήσεις, επαναστατικές ταραχές, εμφυλίους πολέμους) που μπορεί να κλονίσουν ένα πολιτικό καθεστώς και να το οδηγήσουν είτε στον εκδημοκρατισμό ή, αντιθέτως, στην αποδημοκρατικοποίηση.
Το βιβλίο θέτει καίρια ερωτήματα για το μέλλον της δημοκρατίας στον σύγχρονο κόσμο. Για παράδειγμα, πώς ακριβώς συνδέονται οι προοπτικές της δημοκρατίας με την άνοδο του θρησκευτικού φονταμενταλισμού ή με την κατεδάφιση του κράτους πρόνοιας; Τέτοια ερωτήματα πηγαίνουν πίσω από την επιφάνεια της πολιτικής, στις βαθύτερες διεργασίες που μεταβάλλουν τις σχέσεις μεταξύ κράτους και πολιτών. Ο ρεαλισμός του επιχειρήματος, η εμπειρική τεκμηρίωση με πλήθος παραδειγμάτων από το μακρινό έως το πολύ πρόσφατο παρελθόν και η αμεσότητα του ύφους καθιστούν το έργο αυτό απαραίτητο σε όποιον θέλει να στοχαστεί βαθύτερα τις μεγάλες πολιτικές αλλαγές που επηρεάζουν σήμερα τις τύχες της δημοκρατίας σε παγκόσμια κλίμακα.
Δείτε την κριτική του Γιάννη Μπασκόζου στο περιοδικό Διαβάζω
Εισαγωγή στην ελληνική έκδοση
Πίνακες
Σχήματα
Πρόλογος
Τι είναι η δημοκρατία;
Η δημοκρατία στην ιστορία
Εκδημοκρατισμός και αποδημοκρατικοποίηση
Εμπιστοσύνη και δυσπιστία
Ισότητα και ανισότητα
Εξουσία και δημόσιος βίος
Εναλλακτικές τροχιές
Το παρελθόν και το μέλλον της δημοκρατίας
Σημειώσεις
Βιβλιογραφία
Ευρετήριο κυρίων ονομάτων και όρων
Δύση και δημοκρατία
Σκέψεις για τον εκδημοκρατισμό ή την αποδημοκρατικοποίηση της κοινωνίας
Του Θανάση Bασιλείου
CHARLES TILLY
Δημοκρατία
μετ.: Κώστας Θεολόγου- Παντελής Λέκκας,
εκδ. Gutenberg, 2011, σελ. 358
Τόσο στα κράτη όσο και στην παγκόσμια σκηνή, η δημοκρατία είναι μια πολιτική επιλογή που απαιτεί διαρκή εγρήγορση, μόνιμη στήριξη και ανανέωση. Η Δύση κατάφερε να αναπτύξει δημοκρατικούς θεσμούς, παρόλο που πολλοί υπερασπιστές του υφιστάμενου παγκόσμιου οικονομικού μοντέλου ισχυρίζονται ότι η δημοκρατία δεν είναι μια συνειδητή επιλογή, αλλά μια διάχυση της οικονομικής μεγέθυνσης με αποκλεισμό δημοκρατικών ρυθμίσεων. Ομως, η κατάρρευση του κοινωνικού κράτους, η όξυνση των ανισοτήτων, η έκπτωση δημοκρατικών θεσμών και των δικαιωμάτων του πολίτη, αφήνει ένα αποτέλεσμα: στο μεγαλύτερο μέρος του κόσμου, στην Ευρώπη, στην Ελλάδα, η δημοκρατία εμφανίζει συμπτώματα γήρανσης και παραμένει σε κίνδυνο. Είναι, λοιπόν, η δημοκρατία ένα αυταπόδεικτο αγαθό; Παρέχει στον πληθυσμό τη συλλογική δυνατότητα-εξουσία να καθορίζει τη μοίρα του, ή έχει μετεξελιχθεί σε ειδικό, ψευδώνυμο καθεστώς που αφήνει πίσω του τους δημοκράτες; Η απάντηση του καθηγητή Τσαρλς Τίλλυ, στο βιβλίο του που έχει άμεσο και επείγοντα χαρακτήρα, είναι: άλλοτε ναι, αλλά και άλλοτε όχι.
Ο Αμερικανός κοινωνιολόγος και πολιτικός επιστήμονας Τσαρλς Τίλλυ (πέθανε το 2008, έναν χρόνο μετά τη δημοσίευση αυτού του βιβλίου) υπήρξε ένας από τους γονιμότερους και παραγωγικότερους συγγραφείς του 20ού που πέρασαν το κατώφλι του 21ου αιώνα. Εδωσε τη δυνατότητα στους αναγνώστες του να αναθεωρήσουν τα πάντα, από τον τρόπο που μιλούν στα παιδιά τους για την πολιτική έως τον τρόπο που αντιλαμβάνονται οι ίδιοι την πολιτική. Στα πανεπιστήμια της καριέρας του (Ντέλαγουερ, Χάρβαρντ, Τορόντο, Μίσιγκαν, Νέα Υόρκη, Κολούμπια κ. ά.), δημιούργησε εστίες συνεργασίας με σκοπό να συνδυάσει σε ένα σώμα διδασκαλίας την κοινωνιολογία, την πολιτική ιστορία και την πολιτική ανάλυση, και αυτό με έναν τρόπο γραφής που σχεδόν ακουμπούσε τη μυθιστορηματική ερμηνεία. «Οι προσπάθειές μου για την εναρμόνιση των τριών πεδίων απέτυχαν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο» είχε πει με τυπική ακαδημαϊκή ταπεινοφροσύνη σε μια συνέντευξή του στο περιοδικό Contemporary Authors, «αλλά, ευτυχώς, οι αποτυχίες είναι συνήθως κάτι από το οποίο κάποιος μπορεί να μάθει κάτι χρήσιμο». Εδώ, το επείγον της περίπτωσης -στο βιβλίο που ενσαρκώνει όλες τις αρετές που χαρακτήρισαν τη συνολική διανοητική παραγωγή του Τίλλυ- έχει να κάνει με τη γραμμή ομαλότητας-εκτροπής. Μάλλον περισσότερο με τα υποδείγματα εκτροπής της δημοκρατίας. Ο Τίλλυ, χωρίς δουλείες σε κάποια από τις κλασικές ή σύγχρονες προσεγγίσεις της κοινωνικής θεωρίας (Μαρξ, Βέμπερ, Ντυρκάιμ, Πάρσονς) και με δεδομένη την καχυποψία του στα μεγάλα εξελικτικά σχήματα, αντιμετωπίζει τη δημοκρατία ως εκείνο το καθεστώς που εξυπηρετεί, περισσότερο απ’ οποιοδήποτε άλλο, το συμφέρον των πολλών. Οι πολίτες, καταθέτοντας την εμπειρία τους, όταν εισακούγονται από τις κυβερνήσεις τους και αισθάνονται ότι αντιμετωπίζονται με δίκαιο τρόπο, αντλούν μεγαλύτερη ικανοποίηση από την πολιτική και είναι περισσότερο διατεθειμένοι να σηκώσουν βάρη για το κοινό καλό.
Οι μεταβλητές
Το κριτήριο, ή καλύτερα οι μεταβλητές, του εκδημοκρατισμού, λέει ο Τίλλυ, εδράζονται σε διαδικασίες που προϋποθέτουν ιδιαίτερες κοινωνικές συνθήκες, με βαθιές συνέπειες στη ζωή των πολιτών. Πώς μπορούμε να εντοπίσουμε και να εξηγήσουμε τόσο την ανάπτυξη της δημοκρατίας όσο και τις συνέπειές της στην κοινωνική ζωή; Σε μια απλοποιημένη εκδοχή μπορούμε να θεωρούμε ένα καθεστώς δημοκρατικό όταν οι πολιτικές σχέσεις ανάμεσα στο κράτος και τους πολίτες διέπονται από ευρεία, ισότιμη, ασφαλή και αμοιβαίως δεσμευτική διαβούλευση. Αντιστρόφως, αποδημοκρατικοποίηση σημαίνει τη σαφή κίνηση προς μια στενότερη, περισσότερο άνιση, λιγότερο προστατευμένη και λιγότερο δεσμευτική διαβούλευση. Η ασαφής διαβούλευση εκπίπτει σε αποκλειστική διαχείριση της πολιτικής ψευδολογίας.
Επομένως, υποστηρίζει ο Τίλλυ, εάν συνεχίσουμε να τρέφουμε αυταπάτες για το τι είναι δημοκρατία και εκδημοκρατισμός και χωρίς διαδικασίες συνεχούς διαβούλευσης, είμαστε έξω από κάθε έννοια πολιτικής ορθότητας και δεν χρειαζόμαστε τυράννους. Οδηγούμαστε σε ευτελισμό της λειτουργίας και του ήθους της δημοκρατίας. Και τότε, τα προβλήματα των ανθρώπων στις κοινωνίες, αλλά και τις διεθνείς σχέσεις, θα συνεχίζονται παράλληλα με την ουσιαστική ακατανοησία μας για τα πράγματα, και με την απομείωση των πιθανοτήτων για τη βελτίωση της ζωής σε πολλά σημεία του πλανήτη.
Εφημερίδα Καθημερινή, Κυριακή 11 Μαρτίου 2012
