Η Γλώσσα στην Ποίηση του Έκτορα Κακναβάτου

Η ποιητική γλώσσα αποτελεί ένα πεδίο μελέτης σημαντικό και ενδιαφέρον τόσο για την αισθητική της λειτουργία όσο και για τις δυνατότητές της. Η συγγραφέας μελέτησε τη γλώσσα και τις λειτουργίες της, το “τι”, το “πώς” και το “γιατί” στην ποίηση του Ε. Κακναβάτου, υπερρεαλιστή ποιητή, και συγκρότησε μια “Ποιητική Γραμματική”.
Στην αρχή παρουσιάζει το σουρεαλιστικό κίνημα στη Γαλλία, την Ευρώπη και αλλού, τον ελληνικό υπερρεαλισμό, τα εργοβιογραφικά στοιχεία του ποιητή, με συνοπτική παρουσίαση της υπερρεαλιστικής ποίησης και γραφής του. Μέσα απ’ αυτή την υφολογική μελέτη αποκαλύπτεται ότι η ποίηση είναι το μέγιστο άθλημα της γλώσσας.
Ακολουθεί το γλωσσολογικό μέρος, όπου η συγγραφέας καταγράφει και ερμηνεύει τα ευρήματά της σε τρεις κατευθύνσεις: στο γλωσσικό περιβάλλον και τη σημασία, στον ήχο και στον εσωτερικό ρυθμό, στο ύφος και το αισθητικό αποτέλεσμα. Αντικείμενο μελέτης έγινε η “Ορθογραφία” (νόρμα, απόκλιση, γραφολογία, στίξη, τονισμός κ.ά.), η “Φωνητική” και η “Φωνολογία” (πάθη φωνηέντων και συμφώνων, συμφωνικά συμπλέγματα, γλωσσικά δάνεια κ.ά.) και η “Μορφολογία” (όλα τα λεγόμενα μέρη του λόγου, οι μορφές της γλώσσας, τα επίπεδα λόγου κ.ά.). Ακολούθησε η “Σύνταξη” (συντακτικές δομές, λαϊκή και λόγια σύνταξη) και το “Λεξιλόγιο” (επιστημονική και άλλη ορολογία, ονοματολογία, χρωματολογία, νεολογισμοί, δάνειες λέξεις, ποικιλίες-πολυτυπίες, παραγωγή, σύνθεση, λέξεις-άπαξ, λέξεις-λήμματα κ.ά.). Στο κεφάλαιο της “Σημειολογίας”, η συγγραφέας μελετά τον ρόλο του οπτικού/γραφηματικού στοιχείου, τη στίξη, τα διακειμενικά και παρακειμενικά στοιχεία και προβαίνει σε αναλύσεις ποιημάτων. Αποκαλύπτεται ότι η ποιητική γλώσσα έχει τη δική της “ιστορία” και εκφράζει την ιστορία των ανθρώπων, πέρα από την ατομικότητα και τη συμβατικότητα του χρόνου, ως αισθητική λειτουργία. Αντικείμενο μελέτης αποτέλεσε και η χωροθέτηση των στίχων, καθώς η αρμονία της εξωτερικής κατασκευής έχει άμεση σχέση με την ποιότητα της εσωτερικής οργάνωσης ως διαπλοκή ποσοτική και ποιοτική. Στο κεφάλαιο της “Υφολογίας”, απασχόλησε τη συγγραφέα η λεξιλογική επιλογή, η ποικιλία, η απόκλιση, οι απρόσμενοι λεξιλογικοί συνδυασμοί, η στίξη, οι υπερρεαλιστικές εικόνες, η λειτουργία του χρόνου κ.ά. Και στη συνέχεια καταδεικνύει με αναλύσεις ποιημάτων ότι το ύφος δε συγκροτείται μόνο από τις επιλογές των γλωσσικών στοιχείων, αλλά και από τις τεχνικές οργάνωσης και από το αισθητικό αποτέλεσμα που δημιουργείται. Τέλος, η συγγραφέας μελέτησε μέσα από στατιστικά δεδομένα την “εξελικτική πορεία της γλώσσας αυτής της ποίησης και το χαρακτηρισμό της” με βάση την κατανομή του ουσιαστικού, του επιθέτου, του ρήματος, του επιρρήματος και της αντωνυμίας και αναδείχθηκε ότι, ενώ κύριοι φορείς νοήματος και σύνταξης είναι “το ουσιαστικό και το ρήμα”, όπως στη λαϊκή και παραδοσιακή ποίηση, η διαφοροποίηση εντοπίζεται στη λειτουργία τους. Έτσι, συνάγεται ότι αυτή η ποιητική γλώσσα είναι μεγάλης εμβέλειας, και επιβεβαιώνεται αυτό που συχνά λέει ο ποιητής ως μανιφέστο: “Η Γλώσσα είναι Ελευθερία, η Γλώσσα είναι τα πάντα”.